تاریخچه
- سابقه اپتومتری در جهان به عصر وجود عدسی باز می گردد.
- در سال 434 قبل از میلاد مسیح عدسی های سوزان وجود داشته و مطرح گردیده است که می تواند نقطه شروعی برای استفاده از خواص اپتیکی عدسی ها به عنوان زیر بنای اپتیک کاربردی یعنی اپتومتری تا به امروز باشد.
- اپتومتری مرهون علم فیزیک نور و کاربرد آن در علم پزشکی است. ابوعلی حسن بن الهیثم فیزیکدان و طبیب عالیقدر ایرانی- اسلامی متولد به سال 354 هجری، برابر 965میلادی در علم نورشناسی مقامی ارجمند دارد. وی پدر علم فیزیک نور است و در نوشته‌های لاتینی به آلهازن (Alhazen) یا الحسن شناخته می‌شود.کتاب المناظر ابن هیثم در مغرب زمین به نام گنجینه ی نورشناسی به لاتین ترجمه شده و در اروپا در نظریات همه ی محققانی که در علم نور کار می کرده اند،از ویتلو (Witelo) و پکهام (Pecham) و راجربیکن(Roger Bacon)، تا کپلر در قرن هفدهم مؤثر بوده است.
- اگر چه شرح اصول اتاقک تاریکو اختراع ذره‌بیناز کارهای برجستهٔ این دانشمند مسلمان است ولی بر اساس منابع غربی استفاده از یک عدسی تخت-گوژ برای ایجاد بزرگنمایی متون در اواسط قرن سیزدهم میلادی (1263 م) توسط راجر بیکن بیان شده و شاید اولین مورد استفاده از اپتیک بطور کاربردی باشد که پایه شکل گیری اپتومتری امروز گردیده است.
- راجر بیکن برای اولین بار استفاده از عدسی ها را برای اصلاح ضعف بینایی مطرح نمود.
- در سال 1286م عینک توسط یک صنعت گر ناشناس اختراع شد. در سال 1604 م جانز کپلرعملکرد شبکیه چشم را توصیف نمود و نشان داد که نزدیک بینی با عدسی های کاو و دوربینی با عدسی های گوژ اصلاح می گردد.
- در سال 1621م اسنل قانون انکسار را کشف نمود.
- اولین کتاب اصول اپتومتری به نام "استفاده از عینک" توسط دازا- د- والدز در اسپانیا در سال 1623 م منتشر گردید.
- اولین مرکز خدمات اپتومتری در سال 1783 م توسط جانمک آلیستر تأسیس شد.
- در سال 1784 بنجامین فرانکلین اولین عدسی دو کانونه اگزکیوتیو را برای کاربرد در عینک طبی اختراع نمود.
- جان دالتون در سال 1798 م اختلال کور رنگی را توصیف کرد.
- در سال 1801 م توماس یانگ آستیگماتیسم را کشف نمود و برای اولین بار نقشه میدان بینایی طبیعی را ترسیم کرد.
- در سال 1843 اختراع "جعبه عدسی های آزمایشی" اولین شرایط علمی لازم برای تعیین نمره عینک را فراهم نمود. تا قبل از این زمان عینک های از پیش ساخته شده با عدسی های کاو به عنوان "عینک جوانان" برای رویت بهتر فاصله دور و عینک های دارای عدسی های گوژ به عنوان عینک کهنسالان برای رویت بهتر فاصله نزدیک به روش آزمون و خطا توسط خود فرد انتخاب می گردید. ولی بر اساس تحول بوجود آمده در طول زمان کوتاهی " عینک فروشی" تبدیل به یک جریان تعیین وضعیت انکساری چشم، تعیین فریم و عدسی مناسب، و ساخت علمی عینک های طبی بر اساس اندازه گیری های اپتیکی انحصاری برای هر فرد تبدیل گردید و اپتومتری اولیه شکل گرفت.
- در سال 1847 جیمز پرنتیس عینک ساز و عینک فروش انگلیسی به امریکا مهاجرت نمود و پسر وی چارلز پرنتیس به عنوان اولین اپتومتریست شروع به کار نمود و به عنوان پدر اپتومتری امریکا شناخته شد.
- در سال 1851 هرمن هلمولتز افتالموسکوپ را اختراع نمود و برای اولین بار بشر توانست داخل چشم را رویت نماید.
- در سال 1862 با ساخت تابلو های سنجش بینایی از جمله چارت اسنلن امکانات اندازه گیری بینایی بطور کمی فراهم گردید.
- در سال 1864 "دندرس" اختلالات تطابقی و رفراکشن چشم همراه با مقادیر نرمال و اصول تجویز را توصیف نمود و برای اولین بار عدسی های سیلندر را در "جعبه عدسی های آزمایشی" بکار برد.
- در سال 1865 واژه "اپتومتری" برای اولین بار در رساله ای در باره رفراکشن در هلند مورد استفاده قرار گرفت.
- در سال 1872 کالج اپتومتری ایلینویز تأسیس شد.
- در سال 1873 اصول رتینوسکوپی و کاربرد رتینوسکوپ شرح داده شد و واحد "دیوپتر" برای قدرت عدسی پیشنهاد گردید.
- در سال 1886 اصطلاح "اپتومتری" برای روش های انکساری استفاده گردید و چارلز پرنتیس سیستم اندازه گیری "پریزم دیوپتر" را مطرح نمود.
- اولین عدسی تماسی در سال 1887 تجربه شد و در سال 1888 عدسی های تماسی اسکلرایی برای اصلاح بینایی با موفقیت استفاده شد.
- اولین کتاب جامع برای اپتومتریست ها به نام Handbook for Opticians توسط "ویلیام بن" عضو انجمن اپتیشن های امریکا تألیف گردید. این انجمن در سال 1898 تأسیس گردید و در سال 1910 به انجمن اپتیک امریکا و نهایتاً در سال 1919 به انجمن اپتومتری امریکا تغییر نام یافت و در طول این چند سال بتدریج اپتیشن ها با عنوان اپتومتریست تغییر نام دادند.
- چارلز پرنتیس در سال 1895 برای اولین بار بابت خدمات اپتومتری به عنوان یک حرفه پزشکی حق ویزیت دریافت نمود.
- در سال 1896 مقاله ای مبتنی بر دلایل به رسمیت شناختن اپتومتری به عنوان یک حرفه پزشکی توسط دولت و مراجع ذیصلاح منتشر ساخت.
- در سال 1901 قوانین حرفه ای اپتومتری در ایالت مینه سوتا آمریکا به رسمیت شناخته شد و تا سال 1921 در تمام ایالات متحده امریکا قوانین حرفه ای اپتومتری مصوب گردید.
- اولین برنامه آموزشی دانشگاهی اپتومتری در سال 1910 در دانشگاه کولومبیا تدوین گردید که گامی بزرگ در جهت تثبیت جایگاه حرفه ای اپتومتری بود.
- در سال 1914 اپتومتریست ها ضرورت معاینه چشم و تست های بینایی برای اخذ گواهی نامه رانندگی را نهادینه ساختند.
- در سال 1922 "اکادمی اپتومتری امریکا" تشکیل شد تا مطالعات تحقیقاتی در اپتومتری را رواج دهد.
- در سال 1923 کالج اپتومتری در پنسیلوانیا اولین مدرک دکتری حرفه ای اپتومتری (OD) را اعطا نمود.
- در سال 1938عدسی های تماسی نرم از جنس PMMAجهت استفاده معرفی شدند.
- تا سال 1954 برنامه آموزشی اپتومتری در طول سال ها بتدریج تکمیل گردید.
- در سال 1961 اپتومتریست ها لایحه ای تنظیم کردند تا استفاده از داروهای چشمی تشخیصی برای اپتومتریست ها را تصویب نمایند.
- در سال 1971 استفاده از دارو های چشمی در موارد تشخیصی برای اپتومتریست ها در Rhode Island مصوب و تا سال 1984 در همه ایالات امریکا مجاز گردید.
- در سال 1973 در کارولینای شمالی لایحه ای تنظیم شد تا اپتومتریست ها بتوانند عوامل دارویی را برای مقاصد تشخیصی و درمانی استفاده و تجویز نمایند.
- در سال 1976 در ویرجینیای غربی استفاده و تجویز دارو های درمانی توسط اپتومتریست ها مصوب گردید و تا سال 1998 این قانون جهت کاهش هزینه های درمانی درهمه ایالات امریکا اجرا شد.
- در سال 1998 استفاده از لیزر توسط اپتومتریست ها در مقاصد درمانی معین در اوکلاهوما مجاز شناخته شد.
- از سال 2000 تاکنون اپتومتریست ها در اجرا و تفسیر تست های پاراکلینیک چشم بطور مستقل فعالیت داشته و در تمام جراحی های انکساری چشم مشارکت می نمایند و در مواردی بطور مستقل برخی جراحی های کوچک چشم از جمله برداشتن جسم خارجی از روی قرنیه چشم را انجام می دهند.
- قوانین حرفه ای اپتومتری در ایران بیش از نیم قرن قدمت دارد.
- سابقه قوانین ساخت عینک طبی در ایران به آیین نامه مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مصوب سال 1334باز می گردد.
- در سال 1346 ه.ش در آیین نامه موسسه عینک طبی که به استناد قانون مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مصوب سال 1334 تنظیم شده است صراحتاً جایگاه حرفه ای اپتومتری دیده شده و بطور صریح آینده حرفه ای اپتومتری در کشور تبیین شد در حالی که در آن زمان تعداد اپتومتریست های شاغل در کشور کمتر از تعداد انگشتان یک دست بوده است.
- اولین دوره های آموزشی اپتومتری در کشور بصورت دوره های دو ساله کاردانی با مدرسین فرانسوی در دهه 1350 ه.ش برگزار گردید.
- در این دهه دانشگاه ملی سابق (دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی فعلی) و دانشگاه علوم پزشکی مشهد بطور همزمان این دوره های کاردانی را راه اندازی نمودند.
- دانشگاه مشهد بدلیل نبود استاد تعطیل شد و دانشجویان آن به دانشگاه ملی سابق انتقال یافتند و چند تن از آنان نیز جهت ادامه تحصیل به خارج کشور عزیمت نمودند.
- در سال 1362 پس از انقلاب فرهنگی دوره کاردانی به دوره پیوسته چهار ساله کارشناسی ارتقاء یافت و دوره کارشناسی اپتومتری در ایران تثبیت گردید.
- در سال 1362 اولین دوره کارشناسی اپتومتری پس از انقلاب فرهنگی در دانشگاه شهید بهشتی برگزار و در این رشته پذیرش دانشجو صورت گرفت.
- در سال 1363 در دومین دوره کارشناسی اپتومتری دانشجو پذیرش گردید و سپس به علت کمبود شدید استاد و عضو هیأت علمی پذیرش دانشجو در این رشته متوقف گردید.
- در سال 1366 با آمدن جناب آقای دکتر عزیز ربیع به ایران و شروع به کار ایشان در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بخشی از کمبود های نیروی انسانی هیأت علمی در رشته جبران گردید.
- در سال 1367اولین تشکل اپتومتری در کشور به نام انجمن اپتومتری ایران در وزارت کشور جهت فعالیت خود مجوز گرفت.
- در سال 1368 به علت کمبود استاد در رشته، به پیشنهاد معاونت آموزشی و روسای دانشگاه شهید بهشتی دو تن از فارغ التحصیلان رشته اپتومتری به نام های دکتر علی میرزاجانی و دکتر ابراهیم جعفر زاده پور جهت گذراندن دوره مقدس سربازی به عنوان عضو هیأت علمی در این دانشگاه شروع به کار نمودند و به کمک جناب آقای دکتر ربیع و پی گیری مراتب آموزشی اپتومتری در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مانع از تعطیلی رشته در این دانشگاه گردیدند.
- در سال 1368 به دلیل آموزش و تربیت نیروی کارآمد اپتومتریست در زمینه ساخت و عرضه تخصصی عینک طبی و عدم نیاز برای بهره گیری از نیرو های تجربی در این زمینه برای آخرین بار جهت احراز صلاحیت فنی از سازندگان تجربی عینک طبی در وزارت بهداشت آزمون به عمل آمده و به قبول شدگان آزمون مجوز فعالیت در زمینه ساخت و فروش عینک طبی ارائه گردید.
- در سال 1368 برنامه آموزشی اپتومتری توسط شورای عالی برنامه ریزی تنظیم و رشته اپتومتری به عنوان یکی از رشته های گروه پزشکی با شرح وظایف مستقل تعریف گردید.
- در سال 1368 فعالیت حرفه ای اپتومتریست ها در شبکه سلامت کشور مجدداً تبیین گردید و فعالیت اپتومتریست ها از آنچه در آیین نامه عینک طبی مصوب سال 1346 تعیین گردیده بود به شرح وظایف مستقل اپتومتریست ها در دفاتر کار مستقل اپتومتری و موسسات عینک طبی ارتقاء یافت.
- در سال 1369 دوره کارشناسی رشته اپتومتری علی رغم نبود نیروی هیأت علمی در دانشگاه علوم پزشکی ایران راه اندازی شد.
- در سال های 1370 الی 1373 چند تن از فارغ التحصیلان رشته اپتومتری در دانشگاه های خارج کشور از جمله جناب آقای دکتر عباسعلی یکتا که قبلاً به دلیل تعطیلی رشته در دانشگاه مشهد به خارج عزیمت نموده بودند به ایران بازگشتند و بدین ترتیب در شهر مقدس مشهد مجدداً رشته اپتومتری به عنوان یکی از رشته های دانشکده پیراپزشکی مشهد راه اندازی گردید.
- در سال 1373 با تأسیس رشته اپتومتری در دانشگاه زاهدان تعداد دانشگاه هایی که در سطح کشور دارای گروه آموزشی اپتومتری بودند به چهار مورد یعنی دانشگاه های علوم پزشکی ایران، زاهدان، شهید بهشتی و مشهد رسید.
- در سال 1374 رای دیوان عدالت اداری، ساخت عینک‌های طبی را از لحاظ نوع عمل و ماهیتکار و اختصاصات فنی متمایز و مجزا و مستقل از رشته چشم پزشکی اعلام نمود.
- در سال 1376 قانون آموزش مداوم جامعه پزشکی مصوب مجلس شورای اسلامی صراحتاً ساخت عینک طبی را جزء حرفه های وابسته پزشکی اعلام نمود و تمدید پروانه اشتغال در این زمینه را منوط به گذراندن دوره های آموزش مداوم دانست.
- در سال 1367انجمن اپتومتری ایران در وزارت کشور تأسیس گردید.
- در سال 1379 انجمن اپتومتری ایران در وزارت کشور به دلیل مشکلات مالی فراوان نتوانست به کار خود ادامه دهد.
- در سال 1381 انجمن علمی اپتومتری ایران در وزارت بهداشت تشکیل شده و آیین نامه مربوط به آن تصویب گردید.
- در سال 1383 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری طی صدور رای متقن و به استناد تبصره 3 از ماده یک قانون آموزش مداوم جامعه پزشکی ساخت عینک طبی را خارج از شمول قانون نظام صنفی دانست و اختصاص صدور پروانه اشتغال در ساخت عینک طبی توسط اپتومتریست ها را در صلاحیت مراجع ذیصلاح در وزارت بهداشت اعلام نمود.
- در سال 1383 برای اولین بار دوره کارشناسی ارشد رشته اپتومتری در دانشگاه مشهد راه اندازی گردید.
- در سال 1384برنامه آموزش مداوم رشته اپتومتری در وزارت بهداشت به تصویب رسید.
- در سال 1384 تشکل صنفی جدید اپتومتری در وزارت کشور تحت عنوان "جامعه اپتومتری ایران" شروع به کار نمود.
- در سال 1385 دیوان عالی کشور طی رای وحدت رویه رای هیأت عمومی دیوان عدالت اداری سال 1383 را مجدداً تأیید نمود و ساخت عینک طبی را خارج از شمول قانون نظام صنفی دانست.
- در سال 1387 مجدداً ساخت عینک طبی را به عنوان حرفه وابسته پزشکی و خارج از شمول قوانین صنفی دانست.
- در سال 1388 دوره کارشناسی ارشد اپتومتری بطور همزمان در دانشگاه های علوم پزشکی ایران و شهید بهشتی راه اندازی گردید.
- در سال 1389 به دلیل تعارض آرای صادره در شعب پنجم و ششم دیوان عدالت اداری در خصوص افراد تجربی که به استناد داشتن جواز کسب از اتحادیه های تابع وزارت صنعت، معدن و تجارت در امور ساخت عینک طبی مداخله نموده بودند دیوان به ارائه رای جدیدی در آن سال مبادرت نمود. متن این رای حاکی از تکرار و تآیید آرای قبلی بود که دخالت در امر ساخت و فروش عینک طبی مستلزم داشتن جواز اشتغال از وزارت بهداشت است و آرای صادره از شعبه پنجم را تنها در حدی که متضمن ممنوعیت کار در عرصه ساخت و فروش عینک طبی بدون جواز کار از وزارت بهداشت مطرح نموده را صحیح و مطابق قوانین کشور دانسته است
- در سال 1391 ضرورت راه اندازی دوره دکتری تخصصی اپتومتری در وزارت بهداشت به تصویب رسید.
- در سال1392، اولین دوره دکتری تخصصی اپتومتری در دانشگاه علوم پزشکی مشهد راه اندازی و پذیرش دانشجو صورت گرفت.
- در سال 1394 به دلیل دخالت های اتحادیه های تابع وزارت صنعت، معدن و تجارت در امور اپتومتریست ها به عنوان متولیان اصلی ارائه خدمات بینایی و ساخت و ارائه تخصصی عینک و لنز طبی مجدداً اقدام به صدور رای نمود. به استناد این رای هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ضمن اشاره مکرر به اینکه طبق قانون ساخت عینک طبی جز خدمات حرف وابسته پزشکی بوده موکداً خدمات اپتومتری از جمله ساخت عینک طبی را جز مشاغل خاص و مستثنی از قانون نظام صنفی دانست.
این نوشتار در بر گیرنده اهم تاریچه اپتومتری در جهان و ایران می باشد. در صورتیکه علاقمندان نظراتی برای تکمیل آن داشته باشند می توانند به نشانی الکترونیکی سایت انجمن علمی اپتومتری ایران info@irsopt.org ارسال نمایند.
گرد آوری و نگارش: دکتر علی میرزاجانی